کد مطلب:211382 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:99
روات امام صادق یا شاگردان مکتب جعفری
علومی كه از امام صادق علیه السلام نقل شده در تحت عنوان چهار اصل: تفسیر - فقه - حدیث - اخلاق است ولی بیش از پانصد رشته علم به نقل جابر بن حیان كه متفق علیه همه محدثین است تعلیم فرموده و شاگردان امام صادق علیه السلام را می توان به سه طبقه كلی تقسیم كرد.
1- تابعین آنها هستند كه اصحاب پیغمبر را دریافته اند.
2- جماعت عامه و اهل تسنن.
3 - شیعه و خواص اصحاب امام صادق «امامیه»
و این سه طبقه را از سه نفر پیشوایان اخبار و حدیث و تاریخ می توان به دست آورد كه عین خبر آن نقل می شود.
1 - ابونعیم اصفهانی در حلیة الاولیاء چنین می نویسد:
و روی عن جعفر بن محمد عدة من التابعین منهم یحیی بن سعید انصاری -
[ صفحه 211]
ایوب السجستانی - ابان بن تغلب - ابوعمرو بن العلاء - یزید بن عبدالله الهادی
و حدث عنه الائمة الاعلام مالك بن انس - و شعبة بن الحجاج و سفیان الثوری و ابن جریح و عبدالله بن عمر و روح بن القاسم و سفیان بن عینیه - و سلیمان ابن بلال و اسماعیل بن جعفر و حاتم بن اسماعیل و عبدالعزیز بن المختار و وهب ابن خالد و ابراهیم بن طهمان. و اخرج عنه مسلم بن الحجاج فی صحیحة محتجا بحدیثه - انتهی [1] .
ابونعیم از پیشوایان بزرگ اهل سنت و از طبقه مالكی است می گوید از جعفر بن محمد جمع بسیاری روایت كرده اند كه از آن جمله عده ای از تابعین می باشند مانند یحیی بن سعید و غیره و بسیاری از ائمه و پیشوایان و مفتیان مسلمین از او حدیث نقل كرده و مفتخر به شاگردی او بوده اند - مانند مالك بن انس - شعبه - سفیان و غیره كه مسلم صاحب كتاب صحیح در احتجاجات خود نام كسانی كه در مكتب امام صادق علیه السلام به شاگردی مباهات نموده اند نقل كرده است كه در قسمت سوم زندگانی اجتماعی آن حضرت اسامی معروف شاگردان امام نقل می شود انشاء الله و اكنون برای نمونه گفته می شود كه مثلا ابان بن تغلب سی هزار حدیث از آن حضرت روایت كرد و محمد بن مسلم شانزده هزار حدیث نقل كرد و جابر بن حیان هزار ورق در پانصد رشته علم نوشت و حسن بن علی وشاء گفت به چشم خود نهصد مدرس را در مسجد كوفه دیدم كه همه می گفتند حدثنی جعفر بن محمد و ابن ابی الحدید گفت فقهای اربعه شافعی - مالكی - حنفی - حنبلی همه شاگردان مكتب جعفر بن محمدالصادق (ع) بودند.
و در همین اوراق آن علوم و فنون اسرار را خواهیم دید.
2- سید شبلنجی شافعی چنین می نویسد:
ان مناقب الامام الصادق (ع) كثیره لا یستطیع محاسب ان یحسبها فی حساب و بحار من تنوع انواعها من یرید احصائها و ان بلغ اعلی درجة فی الذكاء و قد روی عنه جماعة من اعیان ائمة اهل السنه و اعلامهم مثل یحیی بن سعید و ابن جریح و مالك بن انس و الثوری ابن عیینه و ابی ایوب السجستانی و غیرهم و كان مجلس یاوی الیه الخاصه و العامه و یزورونه من كل فج عمیق و یسألونه عن الحلال و الحرام
[ صفحه 212]
و تأویل القرآن و فصل الخطاب و لا یفارقه احد الا و قد اخذ من علومه ما یرضیه و تعینه انتهی
شبلنجی كه از اعاظم طبقه شافعی است می نویسد: مناقب امام صادق علیه السلام بیش از آن است كه بتوان شمرد و در حساب آورد از بارزترین دلیل بزرگواری او درجه ذكاوت وحدت ذهن و شدت ذكاء او است و نیروی احاطه به حدیث كه بسیاری از اعیان ائمه سنت و برجسته گان و اعلام و اشراف آن ها مانند یحیی بن سعید و ابن جریح و مالك و سفیان و سجستانی و غیره از راههای دور شد رحال كرده و از محضر او استفاده نموده اند او می گوید:
صادق آل محمد دو نوع مجلس داشت یك مجلس عمومی كه تمام مردم از هر فرقه و هر مكان و محل بودند به مجلس درس او حاضر می شدند و او را زیارت می كردند و مسائلی می پرسیدند و در حلال و حرام كار زندگی استفاده نموده و از تفسیر و تأویل آیات معلوماتی می اندوختند و می رفتند.
یك مجلس خاصه كه مخصوص اصحابی بوده كه ذوق و شم علمی داشتند از او جدا نمی شدند تا در همه شؤن علمی بهره مند و سیراب از منبع علم الهی گردیده تا آخر عمر ملازمت حضور داشتند.
3- شیخ مفید رحمة الله علیه كه در اوائل قرن پنجم از جهان درگذشته می نویسد:
«ان الامام جعفرا الصادق علیه السلام كان خلیفة ابیه الامام محمدالباقر علیه السلام دون اخوته» «و وصیه و القائم بامر الامامه بعده و كان افضل اخوته و اعلمهم و اعظمهم قدرا و اكثرهم» «جلالا بین الخاصه و العامة و نقل الناس من علومه ما انتشر فی جمیع المدن و البلاد و الاصقاع» «و لم ینقل من احد من علماء اهل بیته ما نقل عنه»
«و ما نقل حفظة الاخبار و سدنة الاثار منهم ما نقلوه عنه و قد احصی اصحاب الحدیث» «من روی عنه من الثقات مع اختلافهم فی الاراء و المقالات مبلغ عددهم اربعة آلاف و قد» «كثرت الدئل الواضحه علی امامته بحیث انها انارت القلوب و كمت افواه المخالفین» «عن الطعن فیها بایراد الشبهات»
یعنی امام جعفرصادق علیه السلام خلیفه و جانشین پدرش امام محمدباقر بود از میان همه برادران او به وصایت و قیام به امر دین و امامت و خلافت پس از پدر برگزیده گردید - آن حضرت
[ صفحه 213]
افضل از همه برادران بود در علم و عظمت قدر و كثرت جلال و سطوت در نظر خاصه و عامه بر همه ترجیح داشت.
تمام مردم عصر از علوم و دانش او بهره مند گشته و انتشار دادند آنچه از او شنیدند و پس از او در همه شهرستانها و بلاد و اطراف و اكناف نام او و حدیث او شایع و مشهور گردید.
آنقدر كه از او نقل حدیث و اخبار علم و فرهنگ و معرفت شده در تعلیم و تربیت دینی آموخته از هیچ كس تاكنون بدین اندازه آثار و مآثر باقی نمانده است.
اصحاب موثق و روات مشهور و معروف او را صورت برداشته و احصائیه گرفته اند آنها كه مورد اعتماد در نقل حدیث بوده در هر رأی و سلیقه و عقیده هم باشند شماره آنها به چهار هزار نفر بالغ شده و این خود بهترین دلیل امامت او است كه طبقه فاضله بشر در قرن دوم افتخار به شاگردی او داشته اند - به طوری كه دلها را روشن به نور علم و معرفت كرد و لبهای مخالفین سابقین را بست و شبهات شاكین را رد كرد.
آری عظمت علمی و قدرت و نیروی دانش امام ششم را می توان در سطور عظمت شاگردانش یافت از مشهورترین روات او كه از اعیان رجال و مشاهیر علمای اسلام به شمار می رود ابوحنیفه نعمان بن ثابت - محمد بن الحسن الشیبانی - ابی یزید طیفور السقاء كه سقای آن حضرت بود در مجالس علمی و درس و بحث آب به حضار می داد - مالك بن دینار ابراهیم بن ادهم كه از ملازمین آن حضرت به شمار می رفتند.
ابن شهرآشوب از حسن بن زیاد روایت می كند كه گفت از ابوحنیفه شنیدم می گفت افقه الناس جعفر بن محمد.
1- تابعین آنها هستند كه اصحاب پیغمبر را دریافته اند.
2- جماعت عامه و اهل تسنن.
3 - شیعه و خواص اصحاب امام صادق «امامیه»
و این سه طبقه را از سه نفر پیشوایان اخبار و حدیث و تاریخ می توان به دست آورد كه عین خبر آن نقل می شود.
1 - ابونعیم اصفهانی در حلیة الاولیاء چنین می نویسد:
و روی عن جعفر بن محمد عدة من التابعین منهم یحیی بن سعید انصاری -
[ صفحه 211]
ایوب السجستانی - ابان بن تغلب - ابوعمرو بن العلاء - یزید بن عبدالله الهادی
و حدث عنه الائمة الاعلام مالك بن انس - و شعبة بن الحجاج و سفیان الثوری و ابن جریح و عبدالله بن عمر و روح بن القاسم و سفیان بن عینیه - و سلیمان ابن بلال و اسماعیل بن جعفر و حاتم بن اسماعیل و عبدالعزیز بن المختار و وهب ابن خالد و ابراهیم بن طهمان. و اخرج عنه مسلم بن الحجاج فی صحیحة محتجا بحدیثه - انتهی [1] .
ابونعیم از پیشوایان بزرگ اهل سنت و از طبقه مالكی است می گوید از جعفر بن محمد جمع بسیاری روایت كرده اند كه از آن جمله عده ای از تابعین می باشند مانند یحیی بن سعید و غیره و بسیاری از ائمه و پیشوایان و مفتیان مسلمین از او حدیث نقل كرده و مفتخر به شاگردی او بوده اند - مانند مالك بن انس - شعبه - سفیان و غیره كه مسلم صاحب كتاب صحیح در احتجاجات خود نام كسانی كه در مكتب امام صادق علیه السلام به شاگردی مباهات نموده اند نقل كرده است كه در قسمت سوم زندگانی اجتماعی آن حضرت اسامی معروف شاگردان امام نقل می شود انشاء الله و اكنون برای نمونه گفته می شود كه مثلا ابان بن تغلب سی هزار حدیث از آن حضرت روایت كرد و محمد بن مسلم شانزده هزار حدیث نقل كرد و جابر بن حیان هزار ورق در پانصد رشته علم نوشت و حسن بن علی وشاء گفت به چشم خود نهصد مدرس را در مسجد كوفه دیدم كه همه می گفتند حدثنی جعفر بن محمد و ابن ابی الحدید گفت فقهای اربعه شافعی - مالكی - حنفی - حنبلی همه شاگردان مكتب جعفر بن محمدالصادق (ع) بودند.
و در همین اوراق آن علوم و فنون اسرار را خواهیم دید.
2- سید شبلنجی شافعی چنین می نویسد:
ان مناقب الامام الصادق (ع) كثیره لا یستطیع محاسب ان یحسبها فی حساب و بحار من تنوع انواعها من یرید احصائها و ان بلغ اعلی درجة فی الذكاء و قد روی عنه جماعة من اعیان ائمة اهل السنه و اعلامهم مثل یحیی بن سعید و ابن جریح و مالك بن انس و الثوری ابن عیینه و ابی ایوب السجستانی و غیرهم و كان مجلس یاوی الیه الخاصه و العامه و یزورونه من كل فج عمیق و یسألونه عن الحلال و الحرام
[ صفحه 212]
و تأویل القرآن و فصل الخطاب و لا یفارقه احد الا و قد اخذ من علومه ما یرضیه و تعینه انتهی
شبلنجی كه از اعاظم طبقه شافعی است می نویسد: مناقب امام صادق علیه السلام بیش از آن است كه بتوان شمرد و در حساب آورد از بارزترین دلیل بزرگواری او درجه ذكاوت وحدت ذهن و شدت ذكاء او است و نیروی احاطه به حدیث كه بسیاری از اعیان ائمه سنت و برجسته گان و اعلام و اشراف آن ها مانند یحیی بن سعید و ابن جریح و مالك و سفیان و سجستانی و غیره از راههای دور شد رحال كرده و از محضر او استفاده نموده اند او می گوید:
صادق آل محمد دو نوع مجلس داشت یك مجلس عمومی كه تمام مردم از هر فرقه و هر مكان و محل بودند به مجلس درس او حاضر می شدند و او را زیارت می كردند و مسائلی می پرسیدند و در حلال و حرام كار زندگی استفاده نموده و از تفسیر و تأویل آیات معلوماتی می اندوختند و می رفتند.
یك مجلس خاصه كه مخصوص اصحابی بوده كه ذوق و شم علمی داشتند از او جدا نمی شدند تا در همه شؤن علمی بهره مند و سیراب از منبع علم الهی گردیده تا آخر عمر ملازمت حضور داشتند.
3- شیخ مفید رحمة الله علیه كه در اوائل قرن پنجم از جهان درگذشته می نویسد:
«ان الامام جعفرا الصادق علیه السلام كان خلیفة ابیه الامام محمدالباقر علیه السلام دون اخوته» «و وصیه و القائم بامر الامامه بعده و كان افضل اخوته و اعلمهم و اعظمهم قدرا و اكثرهم» «جلالا بین الخاصه و العامة و نقل الناس من علومه ما انتشر فی جمیع المدن و البلاد و الاصقاع» «و لم ینقل من احد من علماء اهل بیته ما نقل عنه»
«و ما نقل حفظة الاخبار و سدنة الاثار منهم ما نقلوه عنه و قد احصی اصحاب الحدیث» «من روی عنه من الثقات مع اختلافهم فی الاراء و المقالات مبلغ عددهم اربعة آلاف و قد» «كثرت الدئل الواضحه علی امامته بحیث انها انارت القلوب و كمت افواه المخالفین» «عن الطعن فیها بایراد الشبهات»
یعنی امام جعفرصادق علیه السلام خلیفه و جانشین پدرش امام محمدباقر بود از میان همه برادران او به وصایت و قیام به امر دین و امامت و خلافت پس از پدر برگزیده گردید - آن حضرت
[ صفحه 213]
افضل از همه برادران بود در علم و عظمت قدر و كثرت جلال و سطوت در نظر خاصه و عامه بر همه ترجیح داشت.
تمام مردم عصر از علوم و دانش او بهره مند گشته و انتشار دادند آنچه از او شنیدند و پس از او در همه شهرستانها و بلاد و اطراف و اكناف نام او و حدیث او شایع و مشهور گردید.
آنقدر كه از او نقل حدیث و اخبار علم و فرهنگ و معرفت شده در تعلیم و تربیت دینی آموخته از هیچ كس تاكنون بدین اندازه آثار و مآثر باقی نمانده است.
اصحاب موثق و روات مشهور و معروف او را صورت برداشته و احصائیه گرفته اند آنها كه مورد اعتماد در نقل حدیث بوده در هر رأی و سلیقه و عقیده هم باشند شماره آنها به چهار هزار نفر بالغ شده و این خود بهترین دلیل امامت او است كه طبقه فاضله بشر در قرن دوم افتخار به شاگردی او داشته اند - به طوری كه دلها را روشن به نور علم و معرفت كرد و لبهای مخالفین سابقین را بست و شبهات شاكین را رد كرد.
آری عظمت علمی و قدرت و نیروی دانش امام ششم را می توان در سطور عظمت شاگردانش یافت از مشهورترین روات او كه از اعیان رجال و مشاهیر علمای اسلام به شمار می رود ابوحنیفه نعمان بن ثابت - محمد بن الحسن الشیبانی - ابی یزید طیفور السقاء كه سقای آن حضرت بود در مجالس علمی و درس و بحث آب به حضار می داد - مالك بن دینار ابراهیم بن ادهم كه از ملازمین آن حضرت به شمار می رفتند.
ابن شهرآشوب از حسن بن زیاد روایت می كند كه گفت از ابوحنیفه شنیدم می گفت افقه الناس جعفر بن محمد.
[1] حلية الاولياء ابونعيم اصفهاني جلد دوم.